UNESCO tarafından İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası listesine alınan bu gelenek, Hızır ile İlyas peygamberlerin yeryüzünde buluştuğuna inanılan günü simgeliyor.

Kökleri Derinlerde, Bilinçli Bir Kutlama

Hıdırellez kelimesi, halk dilinde Hızır ve İlyas isimlerinin birleşmesinden türemiştir. İnanca göre, bu iki peygamber yılda yalnızca 6 Mayıs gecesi, yani Hıdırellez günü yeryüzünde buluşur. Bu gece, doğanın uyanışının ve bereketin başlangıcı olarak kabul edilir. Hıdırellez’in kökenleri, sadece İslam inançlarıyla sınırlı olmayıp, eski Türk inançları, şaman gelenekleri ve tarım kültürüne dayalı ritüelleri de içerir.

Geniş Coğrafyada Kutlamalar ve Ritüeller

Türkiye’nin hemen her bölgesinde kutlanan Hıdırellez’de farklı uygulamalar ve gelenekler görülüyor:

• Gül Ağacı Dilekleri: En yaygın ritüellerden biri, dileklerin yazılıp gül ağacının altına bırakılması. Ertesi gün dileğin gerçekleştiğine inanılır.
• Ateş Atlama ve Su Ritüelleri: Hızır ateşi yakarak üzerinden atlamak veya sabah erken saatlerde akarsuya girip suyla arınmak, kötülüklerden arınmak ve sağlık dilemek amacıyla yapılır.
• Nazar ve Şifa İçin Saklanan Taşlar ve Tuz: Nazara karşı koruma amaçlı saklanan taşlar ve tuzlar, güneşle birlikte bereket getirdiğine inanılır.
• Hızır Sofrası ve Ortak Lokma: Özellikle Alevi topluluklarında düzenlenen Hızır cemleriyle, toplu dualar ve paylaşılan yemekler büyük önem taşır.

Bölge Bölge Kutlamalar

• Edirne Kakava Şenlikleri: Roman topluluklarının gerçekleştirdiği ve ateş etrafında dans edilip Tunca Nehri’ne dileklerin bırakıldığı renkli etkinlikler.
• Güneydoğu Anadolu: Mezarlık ziyaretleri, dualar ve “Hızır yemeği” adıyla toplu sofralar.
• Ege Bölgesi: Cem evlerinde yapılan Hızır cemleri ve dualarla kutlanır.
• Karadeniz: Güneş doğmadan önce dilek bırakma ve taş toplama ritüelleriyle özdeşleşmiş.

Kültürel Hafızanın Canlı Tutulması

Halkbilimci Prof. Dr. Sabri Yetkin, Hıdırellez’in sadece doğanın uyanışını değil, aynı zamanda kolektif hafıza, toplumsal dayanışma ve doğayla uyumun önemli bir göstergesi olduğunu söylüyor:
“Hıdırellez, içeriğinde birçok eski inanç ve gelenek barındıran çok kültürlü bir kutlamadır.”

Günümüzde Hıdırellez

Son yıllarda geleneksel kutlamaların yanı sıra büyük şehirlerde düzenlenen konserler, sokak şenlikleri ve festivallerle de kutlanmaya başlandı. Belediyeler, kültür dernekleri ve üniversiteler, bu mirası genç nesillere aktarmayı amaçlıyor. Ayrıca, sosyal medya platformlarında da dileklerin paylaşıldığı, sanal dilek ağaçlarının oluşturulduğu dijital etkinlikler yaygınlaşıyor.

Hıdırellez, binlerce yıllık kültürel birikimi, umut ve bereket dilekleriyle genç kuşaklara aktarmanın ve doğayla uyumu kutlamanın önemli bir yolu olarak varlığını sürdürüyor.