Tarihi boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapan Merzifon’un adı, Hitit Devleti valilerinden Barsevinç’ten gelir. Zamanla bu yerleşim yerini kuran Barsevinç'in ismi, Marsevinç, Marsuvan ve Merzifon şeklini almıştır.

Yıldırım Beyazıt ile Türkmen beyi Taşanoğlu Ali Bey arasında geçen 3 yıllık mücadelenin ardından Merzifon Osmanlı topraklarına katıldı.

Karadeniz bölgesinin Orta Karadeniz bölümünde Tavşan (Taşan) dağının güney eteklerinde Merzifon ovasının kenarında yer alır. Denizden yüksekliği 750 m. olup İstanbul ve Ankara’yı Samsun Limanı’na bağlayan karayolu üzerinde önemli bir tarihî şehir özelliği taşır.

Merzifon’un nüfusu 72.277 dir.

Saat kulesi:

Çelebi Mehmet Medresesi giriş kapısının hemen üstünde bulunur. 1865 yılında Amasya Valisi Ziya Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Merzifon Saat Kulesi diğerleri gibi merkeze yapılmak yerine medresenin köşesine bir minare gibi inşa edilmiştir. Köşeleri prizma şeklinde olan kulenin her yönünde bir saat bulunur. Ayrıca bugün saat kulesinin altında faaliyet gösteren bir işletme de mevcuttur.

Evliya Çelebi’nin Seyahatname eserinde Merzifon’la ilgili anlattıkları: “Altı gün gör(Kör) köyünde konaklayıp yedinci günü kalkarak Merzifon kalesine geldik. Kale Danişmentlilerin yapısıdır. Yıldırım Beyazıt devrinde ele geçirilmiştir. Sivas eyaletinin Amasya sancağına bağlı, kerpiçten yapılmış güzel bir kaledir. İçinde ev yoktur. Cephane ve askeri malzemeleri koruyan koruyucuları vardır. Kent, Pir dede Sultan’’n vakfıdır. Kentin yöneticisi kızlar ağasıdır. Üç yüz akçelik kutsal bir ilçedir. Kadısının yıllık altı kese altın geliri vardır. Türk ilidir. Halkı kusursuz, sağlam, yumuşak huylu insanlardır. Ucuzluk ve bolluk içinde, düzenli yapıları olan bir kenttir. Taşan Tağı’nın (Tavşan dağı) güney eteğinde olup dörtbin kadar kiremit ve toprak damla örtülü evi vardır. Kırk dört mahalle, yetmiş dört camiidir. Eski camii ile medrese önü camii en ünlüleridir. Medreselerinden, Sultan Mehmet’ın (Çelebi Sultan Mehmet) onarttığı medrese dershanesi çok, bir fil yılı eğitim yapılan bir yerdir. Hadis bilimi bile okunmaktadır. Havası güzel bir kent olduğundan halkı sağlıklı, sağlam insanlardır. Antep pekmezi gibi güzel pekmezi, leziz ve sulu üzümü olur. Pir dede tekkesinin çevresinde ve diğer yerlerde altı yüz dükkan vardır. Boyacı dükkanları çoktur. İran boyasından daha iyi boya yaparlar. Mavi boyası ünlüdür. Kırım ülkesine buradan tüccarlar, her yıl binlerce top pembe bez götürüp tutsaklar ile değiştirirler. Kırım halkının ferace (uzun, siyah çarşaf) ve iç çamaşırları hep Merzifon bezidir. Pembe ipliği de ünlüdür. Kentlilerin döşekleri alaca, yastıkları çizgili, hoş yorgan yüzleri, çarşaf ve perdeleri çok ünlüdür.”

Merzifon’un kirazı, el dokuma havlu ve çarşafları, bal gibi üzümleri, pekmezi ve eşeği meşhurdur.

SULTANİYE MEDRESESİ:

Sultaniye Medresesi olarak bilinen Merzifon Çelebi Mehmet Medresesi kitabesine göre 817 H (1414-1415) de Yıldırım Bayezıd oğlu Çelebi Mehmet emri ile Mehmet Mişmiş oğlu Ebubekir’e yaptırılmıştır. 820 H. (1418-1419) da Emin Onur oğlu Ali Bet tarafından tamir ettirilmiştir. Anadolu’nun en eski ve ünlü beş medresesinden birdir.  

BEDESTEN:

Kara Mustafa Paşa külliyesi dahilindeki en önemli tesislerden birisi Bedesten binasıdır. Bedesten, Merzifon’un Osmanlı iktisadi tarihindeki önemini vurgulayan en önemli yapılardandır.

TAŞHAN:

Kara Mustafa Paşa külliyesine ait binalardandır. Vakfiye kayıtlarındaki bilgiler, plan ve mimari özellikleri yapınıjn 17. Yüzyılın üçüncü çeyreğinde inşa edilmiş olabileceğini göstermektedir. Giriş kapısı üzerindeki uçlar kavisli konsalarla çıkıntı teşkil eden cumbalar, duvarlardaki kesme taşlar arasında yer alan tuğla hatıllar XVII. Yy karakteristik vasıflardır. Merzifon Taşhan’ın gerek plan, gerekse mimari yapı açısından Osmanlı hanları içerisinde çok önemli ve ayrı bir yere sahip olduğu söylenebilir.

Şehrin en büyük değerlerinden biri Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’dır. Sadrazamlığa kadar yükselen Mustafa Paşa, Viyana Seferi sonrası idam edilmiştir. Bugün yaptırdığı eserler hala şehirde ayakta durmaktadır.

KARA MUSTAFA PAŞA CAMİİ:

Kara Mustafa Paşa Cami kitabesine göre 1666 tarihinde yapılmıştır. Tamamı dikdörtgen planda olan esas ibadet mekanı iki kısımdan müteşekkil olan esas kısma, kuzeyde kubbe ağırlığı, üç kemer ve iki paye üzerine bindirilmiş, böylece kuzey duvarı geriye alınarak mekan boyuna olarak  genişletilmiştir. Dıştan tamamen kesme taştan yapılmış beden duvarlarının üzerinde büyük sekizken kasnağın dört köşesinde gene sekizgen ve kule şeklinde dört küçük kubbe esas kubbenin etrafını süslemektedir.

Merzifon Yöresel Yemekleri:

Merzifon’da ne yenir, diyorsanız yöreye özgü olarak tadabileceğiniz çok sayıda lezzet bulunur. Şehir merkezinde hizmet veren işletmelerde bu lezzetleri tadabilirsiniz. Merzifon’un meşhur yöresel yemekleri:

-Çatal çorba

-Helle çorbası

-Bakla dolması

-Patlıcan çullaması

-Keşkek

-Ayva gallesi